22 lutego 2023

Budżet partycypacyjny

BUDŻET PARTYCYPACYJNY

…zwany też BUDŻETEM OBYWATELSKIM, to sposób na zaktywizowanie lokalnej społeczności do decydowania i kształtowania miejsca (miasta, dzielnicy, osiedla), w którym życiu. Jak sama nazwa wskazuje, chodzi o to, aby mieszkańcy określonej jednostki administracyjnej mogli zadecydować NA CO przeznaczyć część lokalnego budżetu.

“(...) to proces decyzyjny, w ramach którego mieszkańcy współtworzą budżet danego miasta, tym samym współdecydują o dystrybucji określonej puli środków publicznych”. (1)

Po raz pierwszy tę procedurę zastosowano w brazylijskim mieście Porto Alegre w 1989 roku, właśnie po to, aby zwiększyć uczestnictwo obywateli w sprawach publicznych; szczególnie tych ubogich.

W Polsce, po raz pierwszy oficjalnie, zastosowano budżet obywatelski w 2011 roku w Sopocie. Ale już wcześniej, bo w 2009 eksperyment z partycypację przeprowadziło Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych z Rybnika. (2) 

Od 2018 roku budżet obywatelski jest częścią ustaw ustrojowych samorządu terytorialnego, ale tylko miasta na prawie powiatu mają obowiązek jego utworzenia. 

Wojciech Kębłowski, w swoim opracowaniu “Budżet partycypacyjny. Krótka historia obsługi” (3) wymienia kilka pozytywnych efektów wprowadzenia tej formy uczestnictwa w demokracji. Są to:

  • zwiększenie zaangażowanie obywateli w decydowanie o budżecie lokalnym (jak go wydatkujemy, na co przeznaczamy środki);

  • pomaga włączyć mieszkańców w proces sprawowania władzy, w sposób inny niż dotychczas (głosowanie, konsultacje, widownia);

  • zwiększa transparentność działań samorządów terytorialnych. (4)

W dalszej części opracowania autor rozwija te podstawowe punkty jeszcze bardziej, tłumacząc dlaczego warto wprowadzić procedurę Budżetu Partycypacyjnego. Poza zwiększeniem zaangażowania mieszkańców w sprawy miasta/dzielnicy/osiedla, podkreśla pozytywne zmiany, jakie zachodzą na linii mieszkańcy-samorząd, m.in.:

  • skracanie dystansu na linii mieszkańcy - władze,

  • decentralizację władzy,

  • budowanie zaufania do samorządu,

  • nawiązanie dialogu między lokalnymi władzami a mieszkańcami i ruchami oddolnymi. (5)

Innym ważnym skutkiem tych działań jest “zdobywanie wiedzy u źródeł” - samorząd dowiaduje się jakie potrzeby mają mieszkańcy bezpośrednio od nich.

Wojciech Kębłowski zwraca też uwagę, że dobrze zaprojektowany budżet partycypacyjny może być narzędziem długofalowej polityki zmiany, a nie tylko pojedynczą akcją. Może też posłużyć przekierowaniu środków do grup najbardziej potrzebujących.

Zorganizowanie całego procesu leży w gestii władz samorządowych, których budżet obywatelski dotyczy, ale: “W ramach budżetu partycypacyjnego możliwe jest także zgłaszanie przez obywateli własnych inicjatyw i projektów inwestycji. Projekty mogą być zgłaszane zarówno indywidualnie, jak i za pośrednictwem odpowiednich organizacji. W ten sposób mieszkańcy sami mogą najpierw zgłosić cel, na który powinny zostać przeznaczone pieniądze, a następnie przegłosować przyznanie funduszy i realizację tego celu.” (6)

Wojciech Kębłowski wymienia pięć cechy BP, odróżniające go od innych działań samorządowych, w których uczestniczą mieszkańcy:

  • jest publiczną dyskusją między mieszkańcami, przynajmniej na jednym etapie inicjatywy;

  • dyskusja ta dotyczy określonych i ograniczonych środków finansowych;

  • “budżet partycypacyjny nie jest ograniczony do poziomu dzielnicy, osiedla lub instytucji - na przynajmniej jednym z etapów dotyczy również poziomu ogólnomiejskiego”; (7)

  • jego wyniki są wiążące - wybrane propozycje zostają zrealizowane; [oczywiście, istnieją wyjątkowe sytuacje, w których to zobowiązanie może zostać cofnięte]; (8)

  • BP jest organizowany cyklicznie (co roku), jest wydarzeniem wieloletnim.

I jeszcze na temat przebiegu wydarzenia:

“W pierwszym etapie mieszkańcy lub organizacje zgłaszają swoje propozycje zadań do budżetu partycypacyjnego. Następnie są one analizowane przez organy samorządu terytorialnego, m.in. pod kątem możliwości ich realizacji. Propozycje, które przeszły pozytywnie weryfikację, poddawane są pod powszechne i bezpośrednie głosowanie w budżecie obywatelskim. Te, które uzyskają największą ilość głosów, aż do wyczerpania puli środków z budżetu, wpisywane są do uchwały budżetowej i podlegają realizacji.” (9)

Czy z budżet partycypacyjny ma jakieś wady: 

‘’Niemiecki architekt Markus Miessen zwrócił uwagę na to, że budżet partycypacyjny może stać się przeciwieństwem wzmocnienia sił obywatelskich i sprawczości społeczności lokalnych, służąc legitymizacji poczynań władzy. Może się tak dziać w sytuacji wdrożenia go w sposób dający obywatelom iluzję poczucia sprawczości w zakresie np. jednego procenta posiadanych przez dane władze środków, przy jednoczesnym odwiedzeniu ludzi od rozważania wydatkowania pozostałych 99 procent budżetu. Skutecznie eliminuje to konflikty i potencjalne protesty. Budżet obywatelski staje się w takiej sytuacji dodatkowym plebiscytem, w miejsce realnej dyskusji nad kształtem rozwoju miejscowości.” (10) 

Budżet partycypacyjny jest ważnym narzędziem, które może pomóc w zmianie naszych miast na bardziej przyjazne i funkcjonalne. Sprawdźcie, czy wasze miasto/gmina realizuje tego typu projekty. Jeśli tak - koniecznie weźcie w nim udział. Jeśli nie -  zwróćcie się do samorządowców i zasygnalizujcie istniejącą potrzebę.

Źródła

  • Wojciech Kębłowski “Budżet partycypacyjny. Krótka historia obsługi”, Instytut Obywatelski, 2013. 

Pełny tekst: instytutobywatelski.pl/analizy/168-budzet-partycypacyjny-krotka-instrukcja-obslugi

Wspólnota Wielopokoleniowa 

(Community Of Multi-Generations)

ADRES  - ADDRESS

Kopernika Str. 14

40-014 Katowice POLAND

mob.: +48 720 120 720

fundacja(@)wielopokoleniowa.pl

KONTAKT

Wiadomość - Message
WYŚLIJ - SEND IT
WYŚLIJ - SEND IT
Formularz został wysłany - dziękujemy.
Proszę wypełnić wszystkie wymagane pola!

Strona www stworzona w ramach Projektu DOUGHNUT ECONOMICS LAB (DEL) Erasmus+

 PL01-KA210-ADU-000030087

współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej.